Dòng vốn tăng vọt, phản ánh kỳ vọng vào công nghệ đột phá

Ngành công nghiệp điện nhiệt hạch đang thu hút sự quan tâm chưa từng có từ giới đầu tư toàn cầu, giữa bối cảnh thế giới khẩn trương tìm kiếm các giải pháp năng lượng sạch, ổn định và không phát thải. Theo báo cáo thường niên mới công bố của Hiệp hội Công nghiệp nhiệt hạch (Fusion Industry Association - FIA), các công ty trong lĩnh vực nhiệt hạch đã huy động được 2,64 tỷ USD trong vòng 12 tháng tính đến tháng 7/2025, mức cao thứ hai từ trước đến nay, chỉ sau kỷ lục của năm 2022.

Tổng số tiền tài trợ cho 53 công ty nhiệt hạch được đề cập trong báo cáo mới nhất là 9,7 tỷ đô la, tăng gấp năm lần kể từ năm 2021. Nguồn: Polaris Fusion

Tổng vốn đầu tư tích lũy cho 53 công ty nhiệt hạch được thống kê trong báo cáo đã đạt 9,7 tỷ USD, tăng gấp 5 lần chỉ trong vòng 4 năm. Những con số này phản ánh niềm tin ngày càng lớn của thị trường vào tiềm năng thương mại hóa của nguồn năng lượng từng được xem là “giấc mơ khoa học viễn tưởng”.

Không giống như điện hạt nhân truyền thống, vốn dựa trên phản ứng phân hạch (fission), tức là tách các hạt nhân nguyên tử lớn như uranium để giải phóng năng lượng, điện nhiệt hạch (fusion) hoạt động theo nguyên lý kết hợp hai hạt nhân nhẹ như deuterium hoặc tritium để tạo thành một hạt nhân lớn hơn, đồng thời sinh ra năng lượng. Đây cũng là quá trình xảy ra trong lõi Mặt Trời và các ngôi sao.

Sự khác biệt này đem lại một số lợi thế vượt trội: nhiệt hạch không tạo ra chất thải phóng xạ lâu dài, không có nguy cơ phản ứng dây chuyền gây tai nạn như phân hạch, sử dụng nhiên liệu từ nước biển hoặc lithium, nguồn tài nguyên rất dồi dào. Đặc biệt, nếu thương mại hóa thành công, điện nhiệt hạch có thể trở thành nguồn điện liên tục, sạch và gần như vô hạn, điều mà năng lượng tái tạo như mặt trời hay gió vẫn chưa hoàn toàn đáp ứng.

Trong năm qua, một số thương vụ gọi vốn lớn đã ghi dấu bước tiến mới của ngành. Công ty Pacific Fusion (Mỹ) đã huy động tới 900 triệu USD sau khi chính thức công bố hoạt động vào tháng 11/2024. Helion, cũng có trụ sở tại Mỹ, tiếp tục kêu gọi được 425 triệu USD hồi tháng 1/2025. Cùng thời điểm, Marvel Fusion (Đức) cũng nhận được 113 triệu Euro.

Tuy nhiên, đầu tư vẫn là một thách thức lớn. Có tới 83% doanh nghiệp tham gia khảo sát của FIA cho rằng việc huy động vốn là trở ngại chính trong việc hiện thực hóa các dự án thử nghiệm. Khi được hỏi cần thêm bao nhiêu vốn để vận hành nhà máy nhiệt hạch thử nghiệm đầu tiên, các công ty đưa ra mức dao động từ 3 triệu USD đến 12,5 tỷ USD, với mức 700 triệu USD. Tổng nhu cầu ước tính là 77 tỷ USD, cao gấp 8 lần số vốn hiện tại, cho thấy quy mô đầu tư cần thiết vẫn còn rất lớn.

Dù vậy, điều đáng chú ý là sự lạc quan chung trong toàn ngành. Có đến 84% doanh nghiệp được hỏi tin rằng điện từ nhiệt hạch sẽ được hòa lưới trước cuối thập niên 2030, trong đó 53% tin rằng điều đó sẽ xảy ra ngay trong năm 2035.

Làn sóng đổi mới công nghệ và cơ hội dẫn đầu trong kỷ nguyên năng lượng mới

Làn sóng đầu tư vào điện nhiệt hạch không chỉ là cuộc đua tài chính, mà còn là sự cạnh tranh công nghệ giữa các quốc gia và doanh nghiệp. Với ưu điểm vượt trội về an toàn, phát thải và tiềm năng quy mô lớn, công nghệ nhiệt hạch được kỳ vọng có thể mở ra một thời kỳ năng lượng sạch mà không phải đánh đổi với tính ổn định của hệ thống điện.

Điều đáng chú ý là điện nhiệt hạch không còn là lĩnh vực độc quyền của các viện nghiên cứu nhà nước. Trong danh sách 53 công ty được thống kê, hơn một nửa (29 công ty) đặt trụ sở tại Mỹ, nơi thị trường tư nhân đặc biệt năng động. 13 công ty khác đến từ châu Âu, còn lại đến từ châu Á và châu Đại Dương, thể hiện tính quốc tế ngày càng cao của lĩnh vực này.

Việc các công ty như Helion, TAE Technologies, Commonwealth Fusion Systems hay Marvel Fusion nhận được các vòng đầu tư cho thấy niềm tin của nhà đầu tư đã vượt khỏi giai đoạn "nghiên cứu cơ bản", chuyển sang kỳ vọng thực tế hơn về khả năng thương mại hóa trong thập kỷ tới. Một số doanh nghiệp còn công bố thời điểm dự kiến hòa lưới điện đầu tiên, đi kèm với các mô hình thử nghiệm đã được lắp đặt hoặc đang xây dựng.

Bên cạnh đó, chính phủ các nước cũng đang tăng cường hỗ trợ ngành nhiệt hạch. Tại Mỹ, Bộ Năng lượng đã tài trợ hàng trăm triệu USD cho các chương trình nghiên cứu nhiệt hạch công - tư. Anh và Đức cũng lần lượt đầu tư cho các trung tâm công nghệ nhiệt hạch. Mục tiêu là không chỉ phát triển công nghệ, mà còn xây dựng chuỗi cung ứng nội địa, từ vật liệu, thiết bị, đến nguồn nhân lực và hệ thống pháp lý, yếu tố then chốt để biến đổi công nghệ thành ngành công nghiệp thực sự.

Mặc dù còn những thách thức kỹ thuật như duy trì phản ứng nhiệt hạch ổn định lâu dài và sản sinh năng lượng “ròng dương”, các tiến bộ gần đây,  đặc biệt trong điều khiển từ trường, công nghệ siêu dẫn và AI đã rút ngắn đáng kể khoảng cách từ phòng thí nghiệm đến thương mại hóa.

Thị trường năng lượng thế giới đang cần thêm những giải pháp có thể phối hợp hiệu quả với các nguồn tái tạo. Nhiệt hạch, với đặc trưng sản xuất điện ổn định và không phát thải, có thể đóng vai trò “xương sống” trong hệ thống điện tương lai. Không giống các lò phân hạch cần nhiều năm chuẩn bị và đối mặt với lo ngại về chất thải phóng xạ, các lò nhiệt hạch có thiết kế đơn giản hơn, ít rủi ro hơn và phần lớn chất thải có thời gian phân rã ngắn.

FIA cho biết, dù tổng vốn cam kết đến nay mới chỉ đạt gần 10 tỷ USD, quy mô kỳ vọng của toàn ngành lên đến hàng chục tỷ USD trong giai đoạn tới. Sự sàng lọc và hợp nhất trong thị trường, với chỉ vài công ty nổi bật dẫn đầu, được kỳ vọng sẽ giúp tối ưu hóa nguồn lực và rút ngắn lộ trình thương mại hóa.

Theo Công Thương